Niemand weet precies hoe de huidige pandemie zal verlopen en vooral niet wanneer deze eindigt zodat wij ons vroegere bestaan kunnen hervatten. Men bedoelt bij dit einde dan vooral het einde van de acute fase van de epidemie; dus wanneer de massale acute golf voorbij is. De ervaring hoe de Spaanse griep verliep, biedt wellicht aanknopingspunten hoe onze huidige coronapandemie kan eindigen. De ervaring bij de Spaanse griep leert echter dat het verloop van een epidemie moeilijk voorspelbaar is en van land tot land verschilt. Ook nu zijn er duidelijke verschillen in het verloop in verschillende landen, vergelijk bijvoorbeeld Korea en West-Europa. Het verloop van de pandemie wordt immers in grote mate bepaald door zowel de evolutie van de ziekteverwekker (zoals het optreden van mutaties) als het menselijke preventieve gedrag tijdens de pandemie en ook door medische en bestuurlijke interventies. Cruciaal voor de duur van de epidemie is in het bijzonder de welwillendheid van mensen om zich aan beperkingen te houden en de bereidheid zich te laten vaccineren. De vraag hoe de pandemie eindigt en verloopt, wordt daarom grotendeels door het onvoorspelbare menselijke gedrag bepaald.
Einde van een acute golf voornamelijk bepaald door groepsimmuniteit
Een natuurlijke groepsimmuniteit ontstaat wanneer veel mensen de ziekte hebben gehad en deze hebben overwonnen, een kunstmatige groepsimmuniteit wordt door vaccinatie bereikt. Vroeger eindigde de acute fase van een pandemie wanneer een nationale natuurlijke groepsimmuniteit was bereikt doordat zeer veel mensen besmet raakten en de ziekte overleefden. De Spaanse griep liet zien dat het einde van de epidemie door groepsimmuniteit op basis van dit natuurlijk verloop van de ziekte, tot een massale sterfte en totale stilstand van het openbare leven leidt. Zonder bestuurlijke en medische maatregelen zouden er nu waarschijnlijk in Nederland meer dan 100.000 dodelijke coronaslachtoffers te betreuren zijn geweest. Afwachten tot een natuurlijke nationale groepsimmuniteit is bereikt door een ongecontroleerd beloop van de pandemie en massale sterfte, zoals toen bij de Spaanse griep (zie nu als Brazilië en India), wordt nu niet meer geaccepteerd. Denk aan de massale weerstand hierover bij het begin van de corona epidemie toen de groepsimmuniteit werd aangekaart. Deze massale sterfte zou bovendien het toch al broze economische leven nog drastischer kunnen ontregelen en het openbare leven mogelijk volledig tot stilstand brengen zoals in 1918/19 het geval was.
Net al bij de Spaanse griep wist men niet hoe men de ziekte medisch effectief kon bestrijden. Momenteel zijn er nog steeds geen andere doeltreffende medicijnen tegen dan mensen proberen met zuurstofsteun in het leven te houden. De vaccinatie is dus de enige mogelijkheid om een kunstmatige nationale groepsimmuniteit te bereiken die de bevolking kan beschermen. In Israël en Engeland is de effectiviteit van een krachtdadige vaccinatieaanpak al duidelijk bewezen. Bedenk echter dat zelfs wanneer deze pandemie uiteindelijk door vaccinatie onder controle is gebracht deze infectie maar langzaam geheel zal uitsterven. Dit leerde ook de Spaanse Griep. Dit komt onder meer doordat het coronavirus bij sommige mensen en dieren kan blijven voortleven. Niet iedereen kan men immers om medische redenen vaccineren. Men moet men er dus op rekenen dat de komende jaren kleinere uitbraken zullen blijven voortbestaan. Deze zijn milder van aard dan bij de huidige pandemie en manifesteren zich dan vaak in de vorm van een seizoengriep, zoals ook bij de Spaanse Griep het geval was.
Bestuurlijke maatregelen blijken moeilijk vol te houden en te handhaven
De ervaring bij de Spaanse griep uit het verleden leert helaas dat veel mensen op den duur de opgelegde beperkingen zat worden. Genoeg is genoeg is dan de slogan. Ze nemen dan de pandemie maar voor lief omdat zij het oude leven weer willen opnemen. Deze instelling leidt onvermijdelijk tot meer zieken en een verlenging van de pandemiegolf. Dit soort sociaalpsychologische gedragingen zijn meestal een teken van uitputting en frustratie. De stress is dan ook vooral onder de jongeren vrij heftig en hun gedragingen zijn nauwelijks in de hand te houden.
Protesten tegen sociale beperkingen niets nieuws
Protesten tegen de sociale beperkingen zijn te verwachten gezien de ervaring bij de Spaanse griep. De huidige media maken het echter mogelijk deze ongenoegens gemakkelijk te ventileren. Bij de huidige pandemie presenteren diverse mediagroepen en politieke partijen dergelijke tegendraadse opvattingen en zij worden daarbij gesteund door allerlei nepnieuws via de media. Doordat dergelijke vaak kleinere groeperingen luid en krachtig hun ongenoegens weten te verkondigen, raken politici beklemd en aarzelen zij met het doorvoeren van een krachtdadig beleid. Veel overheidsmaatregelen zijn daarom too little and too late. Daardoor duurt de pandemie langer dan noodzakelijk zou hoeven te zijn. Op korte termijn kan een tolerant en soepel beleid wellicht doeltreffend lijken maar op langere termijn werkt een te soepel beleid juist averechts zoals ook bij de Spaanse griep het geval was. Wanneer immers de besmetting uit de hand loopt dan duurt een herstel naar de normale toestand meestal veel langer. Dat bleek tijdens de Spaanse griep duidelijk maar wordt nu ook gezien in Nieuw-Zeeland, Hongkong, Singapore en Australië waar door streng en daadkrachtig beleid de coronapandemie sneller onder controle werd gebracht dan in Nederland.
Het medische verloop van de ziekte nog onduidelijk.
Bij de Spaanse griep bleek het verloop van de epidemie onvoorspelbaar, evenmin beschikte men over effectieve geneesmiddelen. Ook nu is het niet te voorspellen hoe corona precies medisch verloopt en evenmin wat de aard van de complicaties zijn die door de ziekte optreden. Nieuwe mutaties kunnen tot nieuwe onvoorziene complicaties leiden die de terugkeer naar het oude normaal bemoeilijken. Er zijn steeds weer verrassingen. Recent bleek dat sterftekansen na het ogenschijnlijk herstel sterk zijn verhoogd.
Na de acute coronafase blijkt bovendien een groep mensen langdurige ernstige chronische klachten over te houden. Bekend is de chronische vermoeidheid waarvoor men nog geen doeltreffende behandeling weet. Zeker is dat heel wat mensen blijvende gezondheidsschade aan de infectie overhouden zoals een gestoorde hart- en longfunctie. Hersenletsel is een welbekend probleem. Omdat het virus in eerste instantie het neusslijmvlies aantast zijn langdurig reuk- en smaakverlies een bekend verschijnsel. Ook bij de Spaanse griep hadden veel mensen blijvende longschade door de complicerende longontsteking. De terugkeer naar de toestand van voorheen is voor veel mensen met dergelijke complicaties twijfelachtig.
Daarnaast is er door de corona infectie door de sociale isolatie bij tal van mensen ernstige psychologische schade opgetreden. Veel scholieren zijn in hun ontwikkeling geremd en hebben leerachterstand opgelopen. In hoeverre deze leerachterstanden bij bepaalde groeperingen blijvend zullen zijn, is nog onzeker. Gelet op de vroegere ervaring bij de Spaanse griep zullen veel scholieren de leerachterstand niet inlopen. Vooral de groep jong volwassenen hebben door de gedwongen sociale isolatie, psychisch een ernstige knauw gekregen. Zij kampen met zwaarmoedigheid en geestelijke uitputtingsverschijnselen door de langdurige stress. De langetermijngevolgen zijn daar nog niet van te overzien. Ik noem verder de psychische schade door langdurige eenzaamheid bij senioren en de blijvende schade zowel lichamelijk als het geestelijke welbevinden die daarvan het gevolg zijn.
De culturele en economische gevolgen
De sociale, culturele, economische en politieke gevolgen door de ziekte hebben op vele fronten het dagelijkse leven nu al ingrijpend veranderd. Men kan in zekere mate van een omslag van de levensgewoonten spreken. Vermoedelijk hebben deze een blijvend karakter. Zorgelijk is ook dat het sociale gedrag en de communicatie van de mensen onderling in de loop van de pandemie is verkild, doordat de sociale contacten in de 1,5 meter samenleving verschraalden. Het gezinsleven staat eveneens door corona onder druk. Het verplichte thuisblijven en het gedwongen thuiswerken kunnen ernstige onderlinge spanningen tussen de gezinsleden en een psychische breakdown veroorzaken. Men ziet dan ook meer huiselijke conflicten en een stijging van het aantal echtscheidingen.
Men voorspelt bijvoorbeeld dat het thuiswerken een blijvertje wordt, temeer daar in sommige sectoren hierdoor zelfs een hogere productiviteit werd bereikt. Hetzelfde geldt voor de telefonische winkelafspraken bij sommige branches. Ook het onderwijs zal waarschijnlijk, mede door tekort aan leerkrachten, blijvend veranderen. Het vermoeden bestaat dat online colleges, lessen en cursussen een blijvend gegeven zullen zijn en veel hoorcolleges en klassikaal onderwijs gaan vervangen. Dit zijn overigens ontwikkelingen die al enigermate in de lucht hingen maar nu door de pandemie worden versneld. Zelfs op de politieke verhoudingen in ons land heeft de corona-infectie invloed gehad. In de onlangs gehouden Tweede Kamerverkiezingen had corona een belangrijke invloed op het kiesgedrag. Deze politieke uitslag, zal nog een langdurige nawerking hebben in het dagelijkse leven.
Economische recessie
Meestal volgt na een pandemie een langdurige periode van economische teruggang. Het ligt voor de hand dat dit na deze coronapandemie ook het geval kan zijn. De bijkomende sociaal economische gevolgen van de pandemie waren in het verleden niet zelden ernstiger dan de medische restproblemen zelf. Een pandemie trekt meestal een grote economische wissel op de samenleving. Het kwakkelende bedrijfsleven moet langdurig worden ondersteund. Wanneer deze toestand lang duurt, gaan bedrijven failliet. Eigenlijk moet de grootste financiële klap voor de meeste werkenden en bedrijven nog komen. Zodra de overheidssteun ophoudt, lopen de faillissementen snel op en dreigt een massale ontslaggolf. Eerst worden de werklozen geraakt, dan in tweede instantie iedereen.
De schulden voor ondersteuning van het bedrijfsleven en werkeloze burgers, kunnen niet oneindig naar de toekomst worden doorgeschoven. Deze schulden zullen, door belastingheffing uiteindelijk op de burgers moeten worden verhaald. De vrees bestaat dan ook dat de pandemie daardoor tot een algemene verarming van de bevolking leidt, zoals na vroegere epidemieën ook het geval is geweest. Ik vrees dat jongvolwassenen vooral hiervan de ernstigste slachtoffers worden. Zij worden nu al geconfronteerd met grote bestaansonzekerheid en oplopende werkeloosheid. Dit kan sociale onrust aanwakkeren. Ook dat zagen we bij vroegere epidemieën. Gezinsvorming en het krijgen van kinderen worden momenteel al door veel jongeren uitgesteld. Demografen rekenen daarom op een circa 10% lager geboortecijfer. Dit kan vergaande gevolgen hebben voor de samenleving.
Late gevolgen van de ziekte
De littekens van een pandemie zullen dus in de samenleving nog jarenlang hun sporen nalaten en mogelijk tot een verregaande omslag van het dagelijkse leven leiden. Ook bij de Spaanse griep was dit het geval. Het blijft dus maar de vraag of de oude tijden van weleer voor veel mensen ooit weer zullen terugkomen. Dit geldt zeker voor mensen die door corona psychisch en lichamelijk ernstig getroffen zijn. Verder zullen nogal wat gezinnen worden getroffen door plotselinge onverwachte sterfte van moeder of kostwinner, arbeidsongeschiktheid door chronische corona ziekte, werkeloosheid, echtscheidingen, kinderloosheid en een leerachterstand bij kinderen. Het werk verandert, door meer thuiswerk, door het online onderwijs en de terugval van bepaalde beroepssectoren. Ook het dagelijkse leefpatroon kan veranderen. Zo is het zelfs de vraag of we ooit van onze mondkapjes verlost zullen worden. In Japan is het dragen van mondkapjes in het openbare leven al vele jaren ingeslepen. Waarschijnlijk zal ook ons begroetingsritueel (kussen en handen geven) blijvend veranderen. In veel landen in het Verre Oosten zijn de onderlinge begroetingen veel afstandelijker. Ik vrees dan ook dat de tijden van weleer minder snel zullen terugkomen dan gehoopt. In heemkundig opzicht kan de coronapandemie een kantelperiode betekenen, zodat 2020-2021 een markeringspunt in de genealogie wordt.