Het grootste deel van onze geschiedenis hadden Joden geen achternamen. In het gemeenschapsleven waren Joden meestal bekend onder hun naam en de naam van hun vader (bijv. Abrahams zoon van Mozes, Dina-dochter van Isaak), of, wanneer ze in gebed werden genoemd, door hun naam en de naam van hun moeder (bijv. Dinah-dochter van Leah).
De grootschalige introductie van achternamen was in 1787, toen een nieuwe wet van keizer Jozef II van Oostenrijk voorschreef dat alle Joden achternamen moesten aannemen. Andere landen en plaatsen volgden dit voorbeeld, en tegen het midden van de 19e eeuw hadden de meeste Joodse families achternamen.
Verklaring van veel voorkomende joodse achternamen
1. Cohen en zijn varianten
2. Levi en zijn varianten
3. Patroniemen en Matroniemen
4. Woonplaats gebonden achternamen
5. Op beroepen gebaseerde achternamen
6. Fysieke (somatische) kenmerken
7. Op de natuurlijke objecten gebaseerde achternamen
8. Acroniemen
9. Enkele familienamen van oudere oorsprong
10. Naam indicatie voor afkomst
1. Cohen en zijn varianten
Onder de meest alomtegenwoordige joodse achternamen komt Cohen veel voor in families die afstammen van Aaron de Hogepriester. De priesters, kohanim, dienden in de Heilige Tempel in Jeruzalem, en ze genieten vandaag de dag nog steeds voorrechten(het geven van de priesterzegening en als eerste worden opgeroepen voor de Thora, onder andere privileges.) Andere priesters achternamen zijn Kohn, Kahn, Kahane, Kagan, Kogan en vele andere varianten. (Omdat het geluid “h” niet bestaat in het Russisch, werd het vervangen door “g”.)
2. Levi en zijn varianten
Levi is een veel voorkomende achternaam onder families die afstammen van de stam Levi (een van de 12 stammen van Israël). Historisch gezien was deze stam verantwoordelijk voor het bewaken van de tempel en het zingen wanneer offers werden gebracht. Ze ontvingen ook een tiende van alle producten die in het land Israël werden geteeld. Veel voorkomende variaties zijn Levi, Lewi, Levin, Levine, Lewin en nog veel meer.
3. Patroniemen en Matroniemen Veel Joodse achternamen zijn patroniemen (gebaseerd op de naam van een vader of andere mannelijke voorouder), aangeduid met het achtervoegsel -s, -son, -ovitch/-owitz, of -ovics. Dus als iemands vader Abraham heette, zou zijn zoon de naam Abrams, Abramson of Abramowitz hebben aangenomen; als het Isaac was, was hij Isaacs, Isaacson of Isaacowitz; Jacob— Jacobs, Jacobson of Jacobowitz; David-Davidson of Davidowitz; Leib-Lebovics; Mendel—Mendelson of Mendelowitz; Benjamin— Benjaminson; Aaron- Aaronson. (In deze zin is “Rabinowitz” dus de zoon van een rabbijn.)
De achternaam van de Lubavitch rebbes, Schneersohn, is afgeleid van de naam van de stichter van de dynastie, rabbijn Schneur Zalman van Liadi.
Een verrassend aantal Joodse achternamen zijn matroniemen (gebaseerd op de naam van een moeder of andere vrouwelijke voorouder). Deze namen sluiten vaak af met het achtervoegsel “-in”. Zo werd Rivkah Rivkin of Rivlin, Feiga —Feiglin, Sarah—Sorkin, Tamar—Tamarkin en Beila—Belkin.
Margolis, een achternaam die door vele beroemde rabbijnse persoonlijkheden wordt gedeeld, is afgeleid van de vrouwelijke naam Margalit (Hebreeuws voor “parel”)
4. plaatsgebonden achternamen
Heel vaak geeft een achternaam een aanwijzing over de plaats van herkomst van de familie. Plaatsgebaseerde achternamen zijn Brody (een stad in het huidige Oekraïne), Halpern (de Duitse stad Heilbronn), Frankel (de Duitse regio Franken), Schlesinger (van Schlesien (Silezië)), Gordon (Grodno in Wit-Rusland), Pollack (uit Polen), Auerbach en Epstein (beide steden in Duitsland), Ginzburg (de Beierse stad Gunzburg), Wiener (uit Wenen), Danziger (uit Danzig, nu Gdansk, Polen), Deutsch (Duits), Horowitz (de Boheemse stad Horovice), Gurevitch/Gorowitz (de Russische versie van Horowitz), Schapiro (de Duitse stad Speyer), Landau (een stad in Duitsland), Posner (uit Posen, nu Poznan, Polen), Mintz (Mainz, Duitsland), Oppenheimer (uit Oppenheim, Duitsland), Ostreicher (uit Oostenrijk), Prager (uit Praag, Tsjechië), Unger.
Veel van deze achternamen eindigen met het achtervoegsel -sky (bijv. Minsky-Minsk, Wit-Rusland; Pinsky—Pinsk, Wit-Rusland; Twersky—Tverai, Litouwen, of Tiberias, Israël; Persky—Pershai, Wit-Rusland). N.B. Moskowitz betekent “zoon van Moske” (een bijnaam voor Mozes), en betekent waarschijnlijk niet dat deze familie uit Moskou komt.
5. Op beroepen gebaseerde achternamen
Een achternaam kan op basis van het uitgeoefende beroep berusten. Zo heb je Schmidt of Kowalski (smid); Schuster of Sandler (schoenmaker); Kravitz, Schneider of Portnoy (kleermaker); Malamud (leraar); Schochet of Schechter (rituele slachter); Sofer of Schreiber (schrijver); Kantor, Chazan of Spivak (cantor); Blecher (tinsmid); Kramer (winkelier); Molenaar (molenaar); Weber (wever).
Veel van deze achternamen eindigen met het achtervoegsel -man(n): Fleischman (slager), Kuperman (kopersmid), Wasserman (waterdrager), Kaufman (koopman), Visman (vishandelaar) of Schusterman (schoenmaker-man).
6. Fysieke (lichamelijke) kenmerken
Soms worden namen geassocieerd met fysieke kenmerken of eigenschappen. Voorbeelden zijn Klein/Kleinman (klein), Gross/Grossman (groot), Alt/Alter/Altman (oud), Schwartz (zwart haar of donkere teint), Weiss (blond haar of mooie teint), Roth/Rothman (roodharige), Ehrlich (rechtop), Reich/Reichman (rijk), Fried/Friedman (vredig), Scharf (scherp of intelligent).
7. Op natuurlijke objecten gebaseerde achternamen
Veel achternamen weerspiegelen natuurlijke objecten zoals bomen, mineralen en dieren. Dit zijn vaak samengestelde namen, ontleend aan de Duitse taal, en werden voor het grootste deel willekeurig toegewezen. Ik noem als voorbeelden:
-baum (boom): Teitelbaum (dadelpalm), Mandelbaum (amandelboom), Tannenbaum (dennenboom), Appelbaum (appelboom), Birnbaum (perenboom), Nussbaum (notenboom), Greenbaum (groene boom), Rosenbaum (rozenboom).
-berg (berg): Goldberg (gouden berg), Greenberg (groene berg — d.w.z. een berg bedekt met gebladerte), Eisenberg (ijzeren berg), Rosenberg (berg van rozen).
-feld (veld): Weinfeld (wijnveld), Blumenfeld (bloemenveld), Rosenfeld (rozenveld).
-blum (bloem): Rosenblum (rozenbloem).
-zweig (tak): Goldzweig (gouden tak), Rosenzweig (rozentak).
-thal (vallei): Rosenthal (rozenvallei).
-garten (tuin): Baumgarten (tuin van bomen), Weingarten (wijngaard).
-stein (steen): Goldstein (gouden steen), Silberstein (zilveren steen), Eisenstein (ijzersteen), Kuperstein (kopersteen), Rothstein (rode steen).
Dieren: Hirsch (hert), Adler (adelaar), Hecht (snoek), Karp (karper), Wolf (wolf).
Andere astronomiscche objecten: Stern (ster) en Sternberg (sterrenberg).
8. Acroniemen
Sommige achternamen zijn acroniemen.
Katz, is een Kohanische achternaam acroniem, dat staat voor Kohen tzedek, rechtvaardige priester, terwijl Segal (of Siegel), een op Levi gebaseerde achternaam, die staat voor segan leviyah, Levite afstammeling.
Andere acroniemen zijn Ralbag (naar een voorouder genaamd Rabbi Leib ben Gabriel), Babad (ben Av Bet Din, zoon van de leider van het Joodse hof), en Bek (bnei kedoshim, zonen van martelaren).
9 Enkele familienamen van oudere oorsprong
Terwijl de wettelijke namen rond de eeuwwisseling van de 19de eeuw werden toegewezen, waren er bepaalde families, meestal die gezegend met rijkdom en/of Thorabeurs, die namen voor vele honderden jaren hadden. Hier zijn enkele van de meest voorkomende:
Horowitz is blijkbaar afgeleid van de Boheemse stad Horovice en wordt meestal geassocieerd met families van Leviet-afkomst. Vele beroemde rabbijnse persoonlijkheden droegen deze achternaam, zoals Rabbi Yeshaya Horowitz (gekend als Shaloh), Rabbi Yitzchak Yaakov Horowitz (Seer van Lublin), en de broers Rabbi Pinchas en Shmuel Shmelke Horowitz, rabbijnen van Frankfurt en Nikolsburg, respectievelijk.
Gurevitch (en soortgelijke variaties) is het Russische equivalent van Horowitz (het geluid /h/, niet bestaand in het Russisch, werd vervangen door “g”).
Schapiro een van de meest voorkomende Ashkenazi-achternamen, zou afkomstig zijn uit de Duitse stad Speyer. Beroemde rabbijnen die de naam Schapiro dragen, zijn de zeventiende-eeuwse kabbalistische rabbijn Natan Nata Schapiro en meer recentelijk rabbijn Meir Shapira, oprichter van de beroemde Chachmei Lublin rabbijnse school.
Rappaport zou zijn afgeleid van het Duitse woord voor “raaf”, terwijl de tweede helft kan worden getraceerd naar Porto Mantovano, een stad in de buurt van Mantua, Italië. Het wapen van de familie foto’s een raaf en een paar handen opgetild in de priesterlijk zegen, bewijs van de familie Kohanic afstamming. Veel prestigieuze families in heel Europa droegen deze beroemde naam.
Landau is een oude Asjkenazische achternaam, die honderden jaren teruggaat. Rabbijn Yaakov Landau was een 15-eeuwse Duitse inwoner die naar Italië verhuisde. Drie eeuwen later diende rabbijn Yechezkel Landau als rabbijn van Praag en is beroemd om zijn werk Noda B’Yehudah.
Luria is genoemd naar de afstamming naar rabbijn Shlomo Yitzchaki (Rashi) en van daaruit naar koning David. Opmerkelijke leden van de familie zijn rabbijn Shlomo Luria – beroemd halachisch gezag en rabbijn van Lublin, en rabbijn Yitzchak Luria (de Arizal)- beschouwd als de meest vooraanstaande kabbalist aller tijden.
10. Naam is indicatie voor de afkomst
Taal: Als uw familienaam geen Hebreeuws of Duits is, is de taal een indicatie volor de afkomst. Portnoy is Russisch voor “kleermaker”, dus de familie komt waarschijnlijk uit Rusland. Farkas is Hongaars voor “wolf”, dus de familie komt waarschijnlijk uit Hongarije.
Monosyllabische, beschrijvende namen zoals Schwartz (zwart), Weiss (wit), Roth (rood), Gross (groot), Klein (klein) en Stark (sterk) komen het meest voor bij Joden van Hongaarse afkomst.
Goldberg, Silverstein, komen het meest voor bij Joden uit Galicië.
Matronieme namen zoals Rivkin, Laikin, Tamarkin, enz., komen het meest voor onder Joden uit het Russische rijk.