Sinds kort is het archief van de heerlijkheid IJzendoorn toegankelijk en staat de archieftoegang online. Deze heerlijkheid was misschien niet omvangrijk, maar ze bezat de hoge jurisdictie en haar invloeden waren tot ver en diep in de plaatselijke samenleving merkbaar. Het dorp IJzendoorn ligt aan de Waal in de gemeente Neder-Betuwe, tussen Echteld en Ochten.
Hoge jurisdictie
Wat betekent dat? De heerlijkheid bezat drie jurisdicties: laag, middel en hoog. Jurisdictie geeft de bevoegdheid van een rechter of rechtbank aan. De heer van IJzendoorn mocht eenvoudige vonnissen uitspreken, boetes opleggen, maar ook de doodstraf uitspreken in strafrechtszaken. Archivaris Wilfried Ahoud somt in de inleiding van de archieftoegang de rechten van de heer van IJzendoorn op (een greep): het hebben van een leenkamer, het inspecteren (schouw voeren) van waarden (buitendijks terrein in rivierengebied) en dijken, het benoemen van rechters, dijkgraven, schout, schepenen, schoolmeester en buurmeesters en het aanstellen van de predikant (collatierecht). De heer bezat onder meer tijnsen (jaarlijkse betaling aan de heer in verband met rechten die aan een onroerend goed waren verbonden), erfpachten, het windrecht van de molen en de vrije jacht en visserij in de Waal, Linge en kolken (waterplas overgebleven na een dijkdoorbraak). Bovendien beschikte de heer over een eigen bank en grafkelder in de lokale kerk. De heer had een grote vinger in de pap in de lokale gemeenschap.
Veel namen van geslachten en andere namen
Bekende namen in deze regio zijn: De Cock van Delwijnen, Mouthaan, Van Omphal, De Pagniet, Pieck, Van Wijhe, Van Balveren. Wie de inventaris doorneemt stuit op tal van namen van aanzienlijke geslachten. Maar ook op namen van andere lieden, zoals schuldenaren, predikanten, pachters, weduwen et cetera. Wie kent Jantje Spies, weduwe van Barent Barendse Sluyters? Of de weduwe van schepen Jacob van Heun? Het archief van de heerlijkheid IJzendoorn is een rijke bron voor genealogen en streekhistorici, die er naar hartenlust in kunnen grabbelen.
Neem bijvoorbeeld de inwonerslijst van IJzendoorn uit 1693 met vermelding van hun beroep of bedrijf. Het hart van menig stamboomvorser of streekhistoricus begint sneller te slaan van zo’n document.
Een van de oudste stukken in het heerlijkheidsarchief gaat over het Land van Maas en Waal. Het betreft een fragment van het landrecht van Maas en Waal, afgekondigd door de graaf van Gelre in 1321. Het document is niet een origineel uit 1321, maar een kopie uit de 15e eeuw.
Gelders archief: Heerlijkheidsarchief IJzendoorn