Vanaf vandaag (21 maart) zijn de verhoren van ruim 2100 Engelandvaarders online te bekijken en op naam te doorzoeken via de index Reizen van Engelandvaarders. Engelandvaarders zijn inwoners van Nederland die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit bezet gebied naar Engeland afreisden. Eenmaal in Engeland aangekomen werden ze verhoord door de Britse en Nederlandse veiligheidsdiensten.
Lange en gevaarlijke reis
De reis van Engelandvaarders was vaak lang en gevaarlijk. Niet iedereen overleefde het. De Engelandvaarders doorkruisten op hun tocht meestal verschillende landen. Ze liepen altijd het risico opgepakt te worden, zeker op de momenten dat ze illegaal een grens overstaken. Ook het reizen door neutrale landen was niet zonder gevaar. In de praktijk deden veel van deze landen namelijk concessies aan Nazi-Duitsland om te voorkomen dat ze zelf aangevallen zouden worden.
Verschillende routes naar Engeland
Er waren verschillende manieren om in Engeland te komen. Een op de tien Engelandvaarders lukte het om met een bootje via de Noordzee de overkant te bereiken. Ongeveer zestig procent nam de Zuidelijke route via België, Frankrijk, Spanje en Portugal, soms met een tussenstop in het neutrale Zwitserland. Een andere veel gebruikte route was de Noordelijke route. Deze liep via het neutrale Zweden en vandaar per vliegtuig naar Engeland. In de beginjaren van de oorlog arriveerde een aantal Engelandvaarders via de Oostelijke route (Sovjetunie, Japan, Verenigde Staten) in Engeland. Onder de Engelandvaarders bevonden zich ongeveer 70 vrouwen.
Verhoord door MI5 en de Nederlandse veiligheidsdienst
De Engelandvaarders die Engeland wisten te bereiken stond een reeks verhoren te wachten. Allereerst screende de Britse geheime dienst MI5 de Engelandvaarders op politieke betrouwbaarheid. De dienst wilde zo voorkomen dat spionnen het land zouden binnenkomen. Na de Britse screening volgde een nieuwe ronde verhoren: deze keer door de Nederlandse veiligheidsdienst. Engelandvaarders moesten daarbij uitgebreid verslag doen van de reis die ze hadden afgelegd. Daarnaast verzamelde de Nederlandse veiligheidsdienst informatie over de situatie in Nederland en over collaborateurs. Het Nationaal Archief bewaart de verslagen van deze verhoren.
Reconstructie van reizen
De verhoren van de Engelandvaarders vormen een waardevolle bron van informatie over de reizen die zij hebben afgelegd. Binnen het project De reizen van Engelandvaarders in kaart gebracht zijn zeventig vrijwilligers met de verhoren aan de slag gegaan. Ze hebben de verhoren van ruim 2100 Engelandvaarders doorgenomen en genoteerd welke routes zij namen, wat hun belevenissen waren en met wie zij samen reisden. Samenwerkingspartner WO2NET maakte per individu, voor zover mogelijk, een tijdlijn en een kaart van de reisroutes en publiceerde deze op www.oorlogsbronnen.nl.
Zoeken naar reizen van Engelandvaarders
Op de website van het Nationaal Archief kunt u nu zoeken naar Engelandvaarders via de index Reizen van Engelandvaarders. U vindt persoonsgegevens en informatie over de route die de Engelandvaarder aflegde. Ook is er een link naar het gescande verhoor en naar mogelijke andere bronnen. Met behulp van deze informatie komt het verhaal van de reis van Engelandvaarders tot leven.
De reis van Trix Terwindt
Een goed voorbeeld is het verhaal van Trix Terwindt (1911-1987). Trix werkt tot het uitbreken van de oorlog als stewardess voor KLM. In maart 1942 begint zij aan haar reis naar Engeland via de Zuidelijke route. In haar verhoor lezen we dat ze vertrekt met ene Lusink, een cadet van het KNIL: ‘Wij hadden geen papieren en ik had wat losse adressen voor onderweg. Per trein zijn we naar Tilburg gegaan en vandaar via Goirle geloopen naar Poppel in België. In Poppel hebben we de tram genomen naar Turnhout en vandaar zijn we per trein gereisd naar Brussel, via Antwerpen’. De reis gaat verder door België naar Frankrijk. Met behulp van valse identiteitsbewijzen en passeurs (begeleiders die mensen de grens over smokkelden) bereikt Trix Zwitserland, waar ze wordt opgepakt en een aantal dagen vastzit. Hierna reist zij via Spanje en Portugal door naar Engeland.
Slachtoffer van het Englandspiel
Nadat Trix in Engeland is aangekomen en gescreend, krijgt ze op verzoek van de Britse Militaire Inlichtingendienst MI-9 een training tot geheim agent. Op 13 februari 1943 wordt ze als geheim agent boven Nederland gedropt. Zij wordt dan het slachtoffer van het zogenaamde ‘Englandspiel’, waarbij de Duitse bezetter berichten onderschept over droppings. Terwindt wordt na haar dropping meteen gearresteerd door de Sicherheitsdienst. Na internering in verschillende kampen en gevangenissen, waaronder Kamp Haaren en het Oranjehotel, wordt zij uiteindelijk op 5 mei 1945 uit Mauthausen bevrijd.
Meer verhalen van Engelandvaarders lezen?
In de zoekhulp Engelandvaarders, 1940-1945 , leest u hoe u zelf onderzoek kunt doen naar Engelandvaarders. Of bekijk de projectpagina De Engelandvaarders in kaart brengen.